unu

*unu

I- Numeralo:

esprimanta la nombron post 0 en la serio de la entjeroj (1, I): du kontraŭ unu prezentas armeon (Z); unu similas nulon, ne prezentas kalkulon (Z); unu, du, tri, kvar-k finita la far'! (Z); floro ne estas krono, unu monero ne estas mono (Z); sed nur unu tagon, kaj poste ĉio estas finita! (Z); de unu bovo oni du felojn ne deŝiras (Z); unu vido taŭgas pli ol dek aŭdoj (Z); unu malamiko pli difektas, ol cent amikoj protektas (Z); unu cento, milo, miliono; viron unu inter mil mi trovis (X); edzo kaj edzino estas nur unu (Z); ŝi prenis la vestojn kaj ĵetis po unu al ĉiu el la du virinoj (Z);

signifanta, ke la koncernata objekto estas sola en sia speco: celon ni ĉiuj havas unu kaj klaran (Z); unu leĝo kaj rajto estu por vi kaj por la fremdulo (X); la lingvo havos formon ĉe ĉiuj uzantaj ĝin (Z); unuiĝo de la homaro en la celado al 'unu Dio' (Z); (ark.) nur en la unu domo, kiu staris kontraŭ la loĝejo de la scienculo, estis tre silente (Z); objektoj, kiuj ne estas esence ligitaj inter si kaj ne prezentas kune ian unu ideon (Z); koncerne la du kolonojn, la unu maron kaj la bazaĵojn (X). SIN. ununura;

uzata adj-e: la regado de unuj gentoj super aliaj estas restaĵo el antikva tempo; unuj objektoj venis en unujn manojn, aliaj en aliajn manojn; en la adresaro unuj nomoj kaj adresoj estas skribitaj per ortografio E-a kaj aliaj per la diversaj ortografioj naciaj (Z);

uzata kvazaŭpronome:

a) pro neripeto de la substantivo: el ŝiaj multaj infanoj unuj estas bonaj kaj aliaj estas malbonaj (Z); la pli juna estis unu el la plej belaj knabinoj, kiujn oni povis trovi (Z); du domoj, el kiuj unu pli elstaris sur la straton, ol la alia (Z); unu el viaj fratoj lasu ĉe mi! (X);
b) pro subkompreno de 'homo': unu floras, alia ploras (Z); unu orienten, alia okcidenten (Z); por unu-festeno, por alia - ĉagreno (Z); kiu al unu donas forton, al alia donas morton (Z);

(ark.) signifanta, ke la objekto estas konata de la parolanto kaj nekonata de la alparolato: unu vidvino havis du filinojn (Z); tie estis unu riĉa virino, kiu retenis lin (X); unu tagon, kiam la filoj de Dio venis, por starigi antaŭ la Eternulo [...] (X); kelkaj el tiuj libroj unu fojon trafis en la manojn de [...] (Z).

RIM. En tiu senco, estas preferinde uzi la morfemon 'iu' aŭ neniun determinanton: cervin' instruis la cervidon (K).

II- Nomo de la cifero 1.

unua
Vicmontra numeralo, signifanta, ke la koncernataĵo staras antaŭ aliaj samspecaj, sed havas neniun antaŭ si:

en la spaco: la unua vico en la teatro (B); tio kuŝas sur la unua paĝo; legu nur la unuan ĉapitron; la unuaj tri ŝtupoj estas el marmoro; unua paŝo iron direktas (Z);

en la tempo: unua venis, unua prenis (Z); la unua trovita (Z); Marta la unua ĝin interrompis (Z); la unuaj kristanoj; la sennuba idilio de ŝia unua juneco (Z); li la unua potence skuis la mondon por nia ideo (Z); malmultaj el vi konas la historion de la unuaj dek jaroj (Z);

en elnombrado: li estas la unua laŭ la alfabeta ordo; sen speso unua ne ekzistas la dua (Z); unua atesto estas la vesto (Z); ŝuldo estas unua heredanto (Z); ho, tiam min mortigu la unuan! (Z); Napoleono la Unua; la unua de Januaro; vekiĝi je la unua nokto; saltadi el unua al deka (Z); la sepan tagon Dio elektis, ke ĝi estu pli sankta ol la ses unuaj tagoj (Z);

en rango, valoro, graveco: faruno de unua kvalito; la unua ministro; la unua de la klaso; kiu volas esti la unua inter vi, tiu estu sklavo de ĉiuj (N); multaj unuaj estos lastaj (N); Francujo estas ĉiam la unua lando en ĉio, kio promesas ian bonon al la homaro (Z);
ludi la unuan rolon; vi kredeble estas unua baletistino? (Z); la unua violono (en orkestro).

unue
En la unua loko (en elnombrado): unue mi redonas al vi la monon, due [...] (Z); kiu venis unue, muelas pli frue (Z).

unuaaĵo (Z)
Primico.

unuaeco
Privilegio de la unua rango: li ne povas doni unuaecon al la filo de la amata (X).

unuaulo
Homo el la unua rango: ve al la eminentuloj de la unuauloj inter la nacioj! (X).

unuaklasa
De unua klaso: unuaklasa vagono; (f) unuaklasa manĝo.

unuataga
Okazanta en la unua tago.

ne unu

Iu alia nombro, ol unu, t.e. 'pli ol unu': ne unu fajron li pasis, ne unu hundo lin ĉasis (Z); kion disigis ne unu miljaro, tion kunigis Bulonjo ĉe l' Maro (Z).

Eĉ ne unu.

unuo

Abstrakta kvanto, rigardata kiel la elementa nombro, kiu servas por formi la ceterajn: la deko konsistas el dek unuoj (B); skribi ciferon en la kolumno de la unuoj; li ricevis la plej malbonan noton, unuon kun minuso; ne estimante apartajn unuojn, ni neniam venos al grandaj nombroj (Z) ( [VIDU] guto, ono).

[SCIENCOJ] Difinita kvanto, elektita por taksi per komparo la valoron de fizikaj grandoj, kalkulante, kiom da fojoj ili enhavas tiun kvanton aŭ frakcion de ĝi: la metro estas la universala unuo de longo; en la mezursistemo SI la unuoj estas la metro, kilogramo, sekundo, ampero, kelvino, molo kaj kandelo. SIN. unito.

unuaĵo
Io, konsistanta el nur peco.
bloko.

unueco

Eco de tio, kio estas nur unu: la dogmo pri la unueco de Dio; la L.K. estas kreita, por malpermesi ĉiun entreprenon, kiu povus malutili al la unueco de nia lingvo (Z); la unueco estas la plej grava principo de la universala lingvo (B).

Eco de tio, kies ĉiuj partoj harmonie kunligiĝas por samtempa kaj samcela agado: unueco estas forto (K); unueco donas fortecon (Z); romano, dramo, kiu havas internan unuecon; rompi la unuecan fronton de la laboristoj kaj kamparanoj; unuecigi la sindikatajn fortojn.

unuigi

Kunigi plurajn objektojn en unu tuton: la animo estas unuigita kun la korpo; unuigi la fortojn (B); ŝi unuigis en si la ĉarmon kaj la saĝon.

Kunigi per politika, religia, komerca ks ligo: Jeruzalemo fariĝos centro, kiu frate unuigos la tutan homaron (Z); se mi ne estus hebreo el la ghetto, la ideo pri la unuigo de la homaro tute ne venus al mi en la kapon (Z).
kunfandi, kunigi.

unuiĝi
Memvole kuniĝi, estante multaj, en unu tuton, plejofte per politika ks ligo: dek E-aj societoj unuiĝis en unu ligon (B); proponi al ĉiuj amikoj de interpopola justeco unuiĝi en apartan grupon (Z); la Unuiĝintaj ŝtatoj de Nord-Ameriko (Usono); la Unuiĝintaj Nacioj (UN).

unuiĝo
Memvola kuniĝo de pluraj elementoj, societoj, ŝtatoj ks, por komuna celo: la revo pri la unuiĝo de la homaro (Z); mia plano konsistas en la kreado de tia religia unuiĝo, kiu pace enprenus en sin ĉiujn ekzistantajn religiojn (Z).
unio.

unuobla
Prezentanta nur unu elementon: unuobla fadeno.

unuoble
Multiplikite per unu: unuoble du estas du.

unuopa
Prezentanta elementon individuan, apartan, distingan de la aliaj: voĉdono per unuopa enskribo; li ĉiam volis agi kiel unuopulo.

unutaga
Tia, ke ĝi daŭras nur unu tagon: unutaga insekto.
efemera.

reunuigi
Denove unuigi tion, kio estis disigita en plurajn erojn: reunuigi l' homaron (Z).

Triunuo
Vd tri.

RIM. 5 Unu estas regule uzata kiel prefikso , kaj en tiu funkcio ĝi respondas al la sciencaj pref-oj, la greka mono- kaj la latina 'uni-', al kiuj ĝi estas ofte preferinda: [BOTANIKO] unukotiledona (SIN. monokotiledona); [ZOOLOGIO] unuĉeluloj (
protozooj); [KEMIO] unumolekula reakcio; [MATEMATIKO] unuvarianta sistemo; [FIZIKO] unuforma moviĝo.

monounuo
Unuo, servanta por esprimi la valoron de la aferoj, la prezojn ktp en difinita lando.
valuto.

poŝtunuiĝo (Z)
(Universala Poŝta Unuiĝo) Komuna organo de la ŝtataj poŝtaj administracioj, kiu zorgas pri la internacia poŝta trafiko.

unu

PMEG: nombroj

Esprimoj

Aĝulo de unu monato.
Amu unu la alian.
Ankoraŭ unu fojon.
Edzo kaj edzino estas nur unu.
La unua violonisto.
Oni ne facile forgesas sian unuan amon.
Pasi unuope sur la ponteto.
Rajto de unuenaskiteco.
Ŝi unuigis en si la ĉarmon kaj la saĝon.
Unueco estas la unua kondiĉo, de sukceso.

Kelkaj kunmetaĵoj

Gaŭsaj unuoj,Triunuo,doganunuiĝo,fridunuo,imaginara unuo,matrica unuo,monunuo,ne unu,per unu fojo,pli-ol-unu,poŝtunuiĝo,reunuigi,trupunuo,unu fojon,unua,unua punkto de Arieso,unuaaĵo,unuaeco,unuafoja,unuafoje,unuagrada,unuagrada,unuaklasa,unuanima,unuaranga,unuataga,unuatempa,unuatoma,unuaulo,unuavica produktanto,unuavice,unuavide,unuavide,unuaĵo,unubloke,unudirekta,unudrata,unue,unue-infektiĝo,unueco,unuenaskita,unuenasknaska,unuflanka,unuflanka cumo,unuflanke,unuflora eŭgenio,unufoja,unufoje,unuforma,unuformeco,unugenue,unuharmona,unuhava,unuhome,unuhufulo,unuigi,unuiĝi,unuiĝo,unujara,unujara helianto,unujara kapsiko,unujara merkurialo,unuklada,unuklonaj,unukolora,unukorda,unukornulo,unukotiledon(ul)oj,unukotiledonaj,unukrura,unukultivo,unulingva,unuloka,unuloka,unumase,unumetalismo,unumola,ununombro,ununorma,ununormigi,ununura,unuo,unuobla,unuoble,unuokula,unuokuleca,unuomatrico,unuopa,unupartia,unupeca,unuplakuloj,unuploida,unurela,unuseksa,unusenca,unusenca funkcio,unusencuma,unusida,unusignifa,unuspiriteco,unutaga,unutakta,unutona,unuvice,unuvide,unuvitelaj,unuvorte,unuvoĉa,unuĉelulo,unuĝiba,unuŝtona

unu

*unu

unu

Esprimoj

Kelkaj kunmetaĵoj

El la malnova greka μονος, μοναχος (sola)

Vortoj uzitaj en la sama ĉirkaŭkunteksto

Ankaŭ vidu:

Iel rilatitaj: